Ο ΔΡΟΜΟΣ ΩΣ ΤΟΠΟΣ ΜΝНΜНΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΠΙΕΣΜΕΝΩΝ ΤΟΥ ΣНΜΕΡΑ

του Άκη Βαρβαρήγου

Σύμφωνα με τον Maurice Halbwachs η μνήμη και η κοινωνία πορεύονται παράλληλα μέσω μιας συνεχούς αλληλοτροφοδότησης. Τα «κοινωνικά πλαίσια», δηλαδή η γλώσσα, ο χρόνος, ο τόπος και η εμπειρία τροφοδοτούν διαρκώς τη συλλογική μνήμη προσφέροντας το απαραίτητο πεδίο πάνω στο οποίο επικάθονται οι ανθρώπινες αναμνήσεις. Με τη σειρά της η μνήμη δεν είναι ένας «στατικός αποθηκευτικός χώρος» αλλά αποτελεί μια ζωντανή διαδικασία νοηματοδότησης κάθε είδος συλλογικών ταυτοτήτων και αφηγήσεων.

Ακολουθώντας την παραπάνω μεθοδολογική διατύπωση μπορούμε να αναλύσουμε τον χαρακτήρα των επετειακών πορειών που πραγματοποιούνται στους δρόμους των ελληνικών πόλεων. Οι πορείες μνήμης, αυτή της 17 Νοέμβρη, του Αλέξη Γρηγορόπουλο και του Παύλου Φύσσα δεν αντιμετωπίζονται μόνο ως βασικές δραστηριότητες του ανταγωνιστικού κινήματος των τελευταίων ετών αλλά ως δυναμικές αφηγηματικές πρακτικές που εφοδιάζουν τη συλλογική μνήμη των από κάτω και προτάσσουν το σύνολο των αναμνήσεων, τις οποίες επέλεξε να μοιράζεται μια κοινωνική ομάδα σε έναν κόσμο παρατεταμένης λήθης. 

Οι πορείες αυτές πέραν των αναδυόμενων μνημονικών και συναισθηματικών αναφορών (αφίσες, συνθήματα, πανό κ.ά.) συνδέονται με μια υλική κληρονομιά του παρελθόντος, που «κουβαλάει» ένα βαρύ ιδεολογικοπολιτικό φορτίο. Πρόκειται για τον δρόμο, για τις μεγάλες οδικές αρτηρίες των πόλεων, τον τόπο συνάντησης δηλαδή, των κοινωνικών κινημάτων: Σταδίου, Πατησίων, Βασ. Σοφίας, Εγνατία, Τσιμισκή. Στο τσιμέντο των δρόμων, όπου αγωνίστηκαν οι φοιτητές ενάντια στα τεθωρακισμένα της Χούντας και ξεψύχησαν τα θύματα της αστυνομικής βίας και των νεοναζί, ορθώνεται η υλικότητα ενός άμεσου παρελθόντος, το οποίο δεν είναι διαχωρισμένο από το τώρα και έχει ριζώσει στο μνημονικό  και στις ιδεολογικές συγκρούσεις της γενιάς της οικονομικής κρίσης. 

Έτσι, ο δρόμος συγκροτεί το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο κατασκευάζεται και προβάλλεται η μνήμη των καταπιεσμένων του σήμερα. Μέσω της συμμετοχής σε μια πορεία μνήμης συντελείται η «συναισθηματική προσέγγιση» με την Ιστορία, η οποία οδηγεί στη συνάντηση του κοινωνικού κινήματος με τους ταξικούς αγώνες του παρελθόντος. Στον δρόμο αναδύονται δείκτες ιστορικής μνήμης με διττή λειτουργία: από τη μία διαρρηγνύουν την κυρίαρχη συλλογική μνήμη ή λήθη των εξουσιαστών και από την άλλη ενεργοποιούνται, σύμφωνα με την μπενγιαμινική προοπτική, «κατά τη στιγμή ενός κινδύνου» που ξεπροβάλλει στο ταλαίπωρο παρόν. 

Ο δρόμος αλληλεπιδρά με τη μνήμη στη διαχείριση του παρελθόντος, στην ανάγνωση του παρόντος και στη νοηματοδότηση του μέλλοντος. Ας δούμε για παράδειγμα τι γράφει μια αφίσα-κάλεσμα σε πορεία μνήμης του αναρχικού χώρου:

«7 χρόνια μετά … ΟΛΟΙ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ

Με τη μνήμη του Αλέξη και τόσων άλλων δολοφονημένων από το κράτος και το παρακράτος του χαραγμένη στο μυαλό μας, μέχρι την αταξική κοινωνία, τον κομμουνισμό και την ελευθερία, την αναρχία. 

ΠΟΡΕΙΑ Κυριακή 6/12 12μ.μ. Καμάρα»

Σε αντίθεση με τα υλικά κατάλοιπα του Εμφυλίου (φυλακές, τόποι εξορίας κ.ά.) που είχαν να αντιμετωπίσουν τις επίσημες μορφές επιλεκτικής μνήμης, η υλική κληρονομιά των κοινωνικών κινημάτων του σήμερα δεν αποτελεί για την εξουσία απλώς ένα «υπόστρωμα» μνήμης, αλλά μια ζωντανή διαδικασία επικίνδυνη και ανεπιθύμητη. Αυτό συμβαίνει διότι οι πορείες συμβάλλουν στο μνημονικό δέσιμο με την κινηματική τοπογραφία του παρελθόντος και συγκροτούν ένα νέο επαναστατικό υποκείμενο που  μάχεται με πείσμα ενάντια στη λήθη και την απαξίωση των κοινωνικών αγώνων.