Μακεδονικός αγώνας. Ένα ματωμένο χρονικό

Το καλοκαίρι του 1904, ελληνικές ένοπλες ομάδες άρχισαν να δρουν συντονισμένα στο μακεδονικό χώρο. Η τρομοκράτηση των πολιτικών οργανώσεων της ΕΜΕΟ, με την εξόντωση δασκάλων, εξαρχικών ιερέων και βοεβόδων ήταν ο κύριος στόχος. Ο θάνατος του Παύλου Μελά στη Σιάτιστα στις 13 Οκτωβρίου 1904 έδωσε στην όλη κίνηση ήρωα και σύμβολο, προκαλώντας πανεθνικό συναγερμό.

Στις 12 Νοεμβρίου του 1904, στο Ζέλενιτς (Σκλίθρο) εγκαινιάστηκε η τακτική της μαζικής «τυφλής» τρομοκρατίας, όταν αιχμαλωτίστηκαν οι μετέχοντες σε γάμο χωρικοί και εκτελέστηκαν όλοι οι άρρενες. Την ίδια εποχή ξεκίνησε η «μάχη των συνόρων», ώστε να μπορούν τα αντάρτικα σώματα να κυκλοφορούν ελεύθερα από και προς την Ελλάδα. Απαγορεύθηκε η διέλευση των συνόρων σε μη εφοδιασμένους με «σημειώματα» εμπίστων από και προς το οθωμανικό έδαφος (ώστε να μην καταφύγουν στο ελληνικό έδαφος και να μην εφοδιάζονται από εκεί οι βουλγαρίζοντες) και άρχισε η εκκαθάριση όλων των υπόπτων κοντά στη μεθοριακή γραμμή. Η επιχείρηση κορυφώθηκε τον Απρίλιο του 1905 όταν, μέσα σε δυο μέρες, περισσότεροι από εκατό «ανθρακείς, μυλωθροί και ξυλοκόποι» εξοντώθηκαν στην περιοχή του Αλιάκμονα. Το ποτάμι κατέβαζε πτώματα για μέρες, και ο τρόμος που ακολούθησε προκάλεσε κύμα προσφύγων προς τα βόρεια. Στο μεταξύ διάστημα, στις 25 Μαρτίου 1905, ελληνικά σώματα 180 ανδρών χτύπησαν το ήδη κατεστραμμένο στα γεγονότα του Ίλιντεν χωριό Ζαγορίτσανη (Βασιλειάδα), πυρπόλησαν τα λίγα σπίτια που απέμεναν και σκότωσαν 80 άτομα.

Η βιαιότητα με την οποία ξεκίνησε η ελληνική επέμβαση στο μακεδονικό χώρο, σηματοδοτούσε στην εξέλιξη στις αντιλήψεις περί εθνικών διεκδικήσεων. Η προοπτική της κατάκτησης διά του πολέμου συμπληρώθηκε με την έννοια της εθνικής εκκαθάρισης. Στα 1904-1905, η μέχρι τότε αόριστη προσήλωση στην ιδέα του πολέμου συνδέθηκε με το αίμα και το θάνατο, τονίζοντας την εγκυρότητα της επιλογής. Ο επικαλούμενος πόλεμος θα ήταν εθνικά ολοκληρωτικός και ο χωρίς όρια θάνατος των άλλων, από εντεταλμένα όργανα του ελληνικού κράτους, προετοίμαζε τους ανθρώπους και τους μηχανισμούς για όσα απαιτούσε η πολεμική επιλογή.

[…] Οι στόχοι ήταν η τρομοκράτηση όλων όσοι δεν πιστοποιούσαν ότι είναι Έλληνες, η εξάρθρωση των οργανώσεων της ΕΜΕΟ και των εξαρχικών εκκλησιαστικών μηχανισμών, ο περιορισμός κάθε μη ελληνικής προπαγάνδας και η οργάνωση των χωριών γύρω από αφοσιωμένες στην ελληνική υπόθεση επιτροπές. Φόνοι, βασανισμοί, αντεκδικήσεις, επιθέσεις σε χωριά, εμπρησμοί σπιτιών, αποθηκών, καταστημάτων, όμηροι, ενέδρες, αρπαγή κοπαδιών, παρεμπόδιση αγροτικών εργασιών κτλ., ήταν οι τρέχουσες μέθοδοι για την επίτευξη του σκοπού.

[…] Το 1907, αποδόθηκαν στους κομιτατζήδες 519 φόνοι, από τους οποίους μόνο 184 Ελλήνων (πατριαρχικών). Οι υπόλοιποι ήταν μουσουλμάνων πολιτών (86 φόνοι), Οθωμανών στρατιωτών (71), Σέρβων (49), Βλάχων (11), αλλά και 120 «βουλγαριζόντων». Την ίδια χρονιά, στους Έλληνες αποδόθηκαν 392 φόνοι, από τους οποίους οι 320 «βουλγαριζόντων», 17 πατριαρχικών, 21 Βλάχων, 12 μουσουλμάνων και 22 Οθωμανών στρατιωτών. Στο ίδιο διάστημα, οι τούρκοι άτακτοι σκότωσαν 172 «βουλγαρίζοντες» έναντι ενός μόνον έλληνα πατριαρχικού.

Η επικράτηση των ελληνικών ενόπλων σωμάτων υπήρξε σχεδόν καθολική. Η ΕΜΕΟ περιόρισε την ένοπλη δραστηριότητα, ενώ η Βουλγαρία αντέδρασε με τους διωγμούς των Ελλήνων της Ανατολικής Ρωμυλίας, που έστειλαν 37.000 πρόσφυγες στη Θεσσαλία. Περισσότεροι από 100.000 Σλαβομακεδόνες μετανάστευσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες για να γλυτώσουν από τον εφιάλτη. Δεκάδες χιλιάδες άλλοι έφυγαν πρόσφυγες στη Βουλγαρία. Όταν ο ελληνικός στρατός έφθασε στην περιοχή το 1912, η Ελλάδα προσάρτησε μια περιοχή, όπου τα πρώτα βήματα εθνικής ομογενοποίησης είχαν ήδη γίνει.

Αποσπάσματα από το άρθρο: «Γιώργος Μαργαρίτης, Οι πόλεμοι», στο Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα. Οι Απαρχές 1900-1922, σελ. 161-163.