Για το γέρασμα της επανάστασης

Σ’ ένα παλιό εργοστάσιο στην Τουλούζη βρίσκεται το διοικητήριο της CNT στην εξορία. Μετά από δυο φθαρμένες σκάλες, φτάνεις στην «Πανηπειρωτική γραμματεία». Δίπλα, σ’ ένα μικρό βιβλιοπωλείο, όπου βρίσκεις σπάνιες μπροσούρες της δεκαετίας του ʼ30 και του ʼ40 και περίεργα ηθικοπλαστικά μυθιστορήματα της Biblioteca Ideal, έχει φτιάξει το γραφείο της η Φεντερίκα Μοντσενύ όπου και «λιμάρει» ακούραστη, όπως πριν, τους λόγους και τα άρθρα της. Είναι ένας κόσμος κλειστός, εξαπλωμένος γεωγραφικά και όμως στενός. Ένας κόσμος με τους δικούς του άγραφους κανόνες, τους κώδικές του για προτιμήσεις και αποστροφές, όπου ο καθένας ξέρει για τον άλλο, ακόμα κι αν έχει να τον δει χρόνια. Αυτός ο κόσμος των παλιών συντρόφων δεν παρέμεινε ανεπηρέαστος από κατάθλιψη και ζήλια, καβγά και αποξένωση, τα στίγματα όλων των εξοριών. H μέση ηλικία είναι μεγάλη. Οι φήμες και οι ειδήσεις εύκολα ζουν και θεριεύουν. Οι αναμνήσεις έχουν κοκαλώσει προ πολλού. Ο καθένας έχει μάθει το ρόλο του απέξω για τα αποφασιστικά χρόνια. H στενοκεφαλιά και οι διακοπές μνήμης της μεγάλης ηλικίας παίρνουν τον φόρο τους.

            Αλλά την τίμια στάση τους δεν τη ζημίωσε αυτή η νικημένη και γερασμένη επανάσταση. Ο ισπανικός αναρχισμός, για τον οποίο αυτοί οι άντρες και οι γυναίκες αγωνίστηκαν σε όλη τους τη ζωή, δεν υπήρξε ποτέ μια σέχτα στο περιθώριο της κοινωνίας, μια μόδα της διανόησης, ένα αστικό παιχνίδι με τη φωτιά. Ήταν ένα προλεταριακό μαζικό κίνημα. Έχει πολύ λίγο να κάνει, απ’ ότι αφήνουν να εννοηθεί μανιφέστα και συνθήματα, με το νέο-αναρχισμό σημερινών φοιτητικών ομάδων. Αυτοί οι ογδοντάρηδες βλέπουν με ανάμικτα αισθήματα την αναγέννηση των ιδεών τους στον παρισινό Μάη και αλλού. Σχεδόν όλοι δούλεψαν με τα χέρια τους. Πολλοί απ’ αυτούς πηγαίνουν ακόμα και σήμερα κάθε μέρα στο γιαπί και στο εργοστάσιο. Περισσότερο όμως δουλεύουν σε μικρές μονάδες. Με μια αρκετή δόση περηφάνιας διαπιστώνουν πως δεν εξαρτώνται από κανέναν, ότι κερδίζουν ακόμα μόνοι τους το ψωμί τους. Κάθε ένας απ’ αυτούς είναι ειδικός στο επάγγελμά του. Τα συνθήματα για την «κοινωνία των διακοπών», οι ουτοπίες της τεμπελιάς τους είναι ξένες. Στα μικρά τους διαμερίσματα δεν υπάρχει τίποτε περιττό. Κατανάλωση και φετιχισμός των ειδών τους είναι άγνωστα. Μόνο η αξία χρήσης μετρά. Ζουν σε μια στενότητα που δεν τους καταπιέζει. Σιωπηλά, χωρίς πολεμική, αγνοούν τις νόρμες της κατανάλωσης.

            H σχέση των νεοτέρων με την κουλτούρα τους είναι σκοτεινή. Την κοροϊδία των καταστασιακών για ότι μυρίζει «παιδεία» δεν την καταλαβαίνουν. Γι’ αυτούς τους παλιούς εργάτες, η κουλτούρα είναι κάτι καλό. Αυτό δεν είναι παράξενο, γιατί τη γνώση του αλφάβητου την πλήρωσαν με ιδρώτα και αίμα. Στα μικρά τους σκοτεινά δεν υπάρχουν τηλεοράσεις αλλά βιβλία. Να πετάξουν τέχνη και επιστήμη από το παράθυρο, ακόμα κι αν έχουν αστική προέλευση, δεν το διανοούνται ούτε στο όνειρό τους. Τον αναλφαβητισμό ενός σιναφιού, που η συνείδησή του καθορίζεται από κόμικς και μουσική ροκ, τον βλέπουν χωρίς κατανόηση. Τη «σεξουαλική απελευθέρωση», που παίρνει κατά γράμμα παμπάλαια αναρχικά θεωρήματα, την προσπερνούν σιωπηλά.

            Αυτοί οι επαναστάτες από μια άλλη εποχή έχουν γεράσει αλλά δεν φαίνονται κουρασμένοι. Δεν ξέρουν τι είναι επιπολαιότητα. H ηθική τους είναι βουβή, αλλά δεν αφήνει καμιά αμφιβολία. Δεν καταλαβαίνουν πια τον κόσμο. H βία τους είναι γνωστή, την ευχαρίστηση στη βία τη βλέπουν με υποψία. Είναι μόνοι και καχύποπτοι. Μόλις όμως περάσεις το κατώφλι που μας χωρίζει απ’ αυτούς, το κατώφλι της εξορίας, ανοίγει αμέσως ένας κόσμος έτοιμος για βοήθεια, φιλοξενία και αλληλεγγύη. Όποιος τους γνωρίζει, θαυμάζει πόσο διαυγείς, πόσο λίγο πικραμένοι είναι. Πολύ λιγότερο από τους νεαρούς επισκέπτες τους. Δεν είναι μελαγχολικοί. H ευγένειά τους είναι προλεταριακή. H αξιοπρέπειά τους, ανθρώπων που δεν παραδόθηκαν ποτέ. Δεν χρωστούν ευγνωμοσύνη σε κανένα. Κανένας δεν τους προώθησε. Δεν πήραν τίποτε, δεν ξεκοκάλισαν υποτροφίες. H καλοπέραση δεν τους ενδιαφέρει. Δεν εξαγοράζονται. H συνείδησή τους είναι εντάξει. Δεν είναι τίποτα τσακισμένοι τύποι. H φυσική τους κατάσταση είναι άριστη. Δεν έχουν τρελαθεί, δεν είναι νευρωτικοί, δεν χρειάζονται ναρκωτικά. Δεν μοιρολογούν. Δεν μετανιώνουν. Οι ήττες τους δεν τους απογοήτευσαν. Ξέρουν ότι έκαναν λάθη, αλλά δεν παίρνουν τίποτε πίσω. Οι παλιοί άντρες της επανάστασης είναι δυνατότεροι από όλα όσα ήρθαν μετά απ’ αυτούς . 

Απόσπασμα από το βιβλίο «Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας», σελ. 315-318, Εκδόσεις Οδυσσέας