Δεσποινίς Ξεχαρβαλωμένα παπούτσια

Δεν άργησα να σου ξαναγράψω μιας και αύριο γιορτάζει η πόλη μας. Το γιορτάζει, μάλιστα, διπλά και τριπλά. Τι τυχερή πόλη!

Σκέφτηκα, λοιπόν, ότι είναι ευκαιρία να σου μιλήσω ξανά για ιστορία. Με αφορμή τις εορταστικές εκδηλώσεις που θα αναδείξουν τον ιστορικό ορίζοντα της πόλης μας, θα σου αναπτύξω, ελπίζω με συντομία, κάποιους προβληματισμούς μου.

Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες στοιχειώνουν το μυαλό μου οι διάφορες εικόνες των εχθρών. Πλημυρίζουν οι δρόμοι από ανθρωπόμορφες σκιερές σιλουέτες, που τους ξεβράζει η πρωινή υγρασία της πόλης. Νομίζεις ότι είναι παντού. Δύσμοιροι Αβαροσλάβοι, Βούλγαροι, Τούρκοι και Ιταλοί το ρίχνουν στην τρεχάλα αναγκασμένοι από μυροβλύτες αγίους και αντρειωμένους ευζώνους.

Και κάπως έτσι μεταφέρθηκε από τα παλιά χρόνια η ιστορία της πόλης. Σαν μύθος, σαν βυζαντινό έπος και συναξάρι αγίου, σαν λαϊκό παραμύθι. Κάθε χρόνο εξιστορείται στις ζωγραφικές απεικονίσεις κιτρινισμένων αφισών σε γραφικές αναμνηστικές τελετές και σε κοινότυπες ιστορικές μελέτες προς τέρψιν των εθνικοπατριωτικών καταναγκασμών. Ωστόσο, μέσα σε αυτά τα πλαίσια, καταπνίγεται η ιστορικότητα της ανθρώπινης «μικροσκοπικής κλίμακας». H παρελθοντολογική οπτική απομακρύνεται από οποιοδήποτε ανθρώπινο στοιχείο και εν τέλει από το ιδανικό της αλήθειας. Μεταβαλλόμενη σε παραμύθια από τον ιερό κόσμο του έθνους, η ιστορία κλείνεται στον σκοτεινό θάλαμο της λήθης, εγκαταλείποντας σε άνυδρο περιβάλλον το, κατά τον Λε Γκόφ, «καρπερό χώμα της συλλογικής μας ύπαρξης».

Ξέρω τι σκέφτεσαι και σου απαντάω το εξής: Φυσικά και δεν τίθεται θέμα κοψίματος του γόρδιου δεσμού που δένει σφιχτά τη συγκεκριμένη ιστοριογραφική και πολιτικοθεσμική παράδοση. Άλλωστε οι κοινωνίες που έχουν αποσυρθεί από τη ζωή, που επέτρεψαν να πιουν για ακόμα μια φορά το «δηλητήριο της απανθρωπιάς», όπως έλεγε και ο Αναγνωστάκης, πάντοτε θα αποζητούν τους εχθρούς που με τόση ευκολία τους προσφέρουν. Αυτό δεν φαίνεται να αλλάζει.

Ένα πράγμα, όμως, είναι σίγουρο και δεν θα σταματήσω να στο λέω. Είναι αδύνατο να οδηγηθούμε στην πληρέστερη και βαθύτερη κατανόηση του ιστορικού μας παρελθόντος, δίχως η μνήμη, αυτή που ξεπροβάλλει σε πλατείες, σε σκοτεινά σοκάκια, σε θορυβώδεις δρόμους και σε ένα μάτσο ιστορίες που ξεστομίζονται σε καφενεία και σε πεζούλια να αποτελέσει το πεδίο μιας αναστοχαστικής διαδικασίας, πιάνοντας το νήμα από εκεί που το άφησαν οι συνεπείς και ακριβοδίκαιοι άνθρωποι της πόλης μας (ιστοριοδίφες, ποιητές, δημοσιογράφοι, κοινωνικοί αγωνιστές κ.ά.).

Ας αφουγκραστούμε το ξεχασμένο και θαμμένο παρελθόν της πόλης μας. Είναι ανάγκη, κάποια στιγμή, να δώσουμε μια θέση στον μνημονικό μας χώρο στους ξεχασμένους που στάλθηκαν στο απόσπασμα, σε τόπους εγκλεισμού και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Και αυτό, όχι για να προβούμε σε ακόμα μια κατάχρηση του ιστορικού παρελθόντος αλλά περισσότερο για να αποκτήσουμε μια ουσιαστικότερη ιστορική γνώση και μια περισσότερο εποικοδομητική θέαση του παρόντος.