28η Οκτωβρίου 1940: Ήρωες ή μια χαμένη γενιά;

του Άκη Βαρβαρήγου

Н επέτειος της 28ης Οκτωβρίου είναι διαποτισμένη από έναν ιστορικό απολυταρχισμό, αυτόν δηλαδή που επιτάσσει η εθνική αφήγηση, με όλα τα γνωστά της χαρακτηριστικά: αγνός πατριωτισμός, ηρωική αυτοθυσία, αθανασία και άλλα πολλά. Ωστόσο, αρκετές πτυχές της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου παρέμειναν στο σκοτάδι διότι χαλάνε το ωραιοποιημένο παρελθόν και την πειθάρχηση της συλλογικής μνήμης.

Όχι, το παρόν κείμενο δεν σκοπεύει να στολίσει τον πόλεμο με τις εικόνες μιας χαμένης αθωότητας, όπως αυτή αποτυπώθηκε στα χαμόγελα των Ελλήνων φαντάρων του ’40. Άλλωστε, τι γνώριζαν εκείνα τα παιδιά; Τι μπορούσαν φυσικά να ξέρουν για τον σκοτεινό άνεμο που ερχόταν και θα σάρωνε τη βασανισμένη γη της Ευρώπης. Παιδιά, προσφυγικών συνοικισμών και ετοιμόρροπων καλυβιών, των οποίων η ζωή κυλούσε αργά μες τη λάσπη και σε φτωχικές βεγγέρες. Ένας συνεχής αγώνας που συντίθεται από δυστυχία, αποτυχία και όνειρα για κάτι καλύτερο. Άλλοι φακελωμένοι από την μεταξική αστυνομία κι άλλοι ξεχασμένοι στα βαλτοτόπια της κεντρικής Μακεδονίας. Τι μπορούσαν να ξέρουν; Έτσι, φόρεσαν το καλό τους χαμόγελο, τη μόνη τους αληθινή συντροφιά και πορεύτηκαν για το άγνωστο.

Αυτή είναι η γενιά που ανέβηκε στην παγωμένη Πίνδο και, μετά από λίγο καιρό, κατέληξε σ’ ένα λεφούσι αποστεωμένων και δυστυχισμένων υπάρξεων στα θλιβερά τοπία εκείνου του χειμώνα. Εχθρός δεν ήταν ο Ιταλός εισβολέας αλλά ο θάνατος που παραμόνευε παντού και τον διαιώνιζε η ιεραρχία του μετώπου. Σε πολλές περιπτώσεις, η αέρινη ιαχή των ελλήνων στρατιωτών ήταν το αποτέλεσμα ενός πολύπλευρου καταναγκαστικού περιβάλλοντος, το οποίο περιλάμβανε μπόλικο ξύλο, βρίσιμο καθώς και την καθιερωμένη ποινή του εγκλεισμού. Επιπλέον, αυτές οι πρακτικές έκρυβαν πολλά παραδείγματα λιποταξίας, δειλίας, αυτοτραυματισμούς. Όμως εκείνο που τους κινητοποιούσε περισσότερο στον δύσκολο αγώνα ήταν η στέρηση του ψωμιού. Έγραφε ο επιλοχίας: «Δίπλα μας πεθαίνουν, άλλοι φωνάζουν βοήθεια, παγώνουν από το κρύο, κι όμως κανείς δεν σηκώνεται. Πρέπει να τους φωνάξεις ονομαστικώς για να πάνε, να τους απειλήσεις ότι θα τους στερήσεις και το ψωμί, που παίρνουν σχεδόν κάθε 2 ημέρες, μόνο και μόνο για να στέκονται στα πόδια τους. Και τότε μόνο ακούνε. Είναι η μόνη ποινή που φοβούνται όλοι».

Όλοι μιλάνε για την εποποιία του ’40, κανείς όμως δε θα μιλήσει για το έπος της επιστροφής, για την πορεία υποχώρησης ενός στρατού διαλυμένου, εγκαταλελειμμένου και κυνηγημένου από δυο εχθρικούς στρατούς. Παντού θα δούμε εικόνες από την πορεία προς το μέτωπο, πουθενά όμως οι εικόνες εκείνων που γυρνούσαν στα σπίτια τους κουτσαίνοντας, πάνω στις πλάτες συμπολεμιστών και σε αυτοσχέδια κάρα. Ούτε θα μάθουμε για τις μικρές και διάσπαρτες εξεγέρσεις που συνόδευσαν αυτή τη φυγή και γίνονταν ενάντια στην αμείλικτη στρατιωτική πειθαρχία και τις εξοντωτικές ποινές. 

Για 6 μήνες, χιλιάδες νέοι άνθρωποι στάλθηκαν να πολεμήσουν και να πεθάνουν στις πιο φρικτές συνθήκες υπό τις διαταγές ενός καθεστώτος που έθεσε σε εφαρμογή όλους τους καταπιεστικούς του μηχανισμούς. Βέβαια, όταν αυτό κατέρρευσε, τίποτα δεν έμεινε όρθιο απ’ τους γνωστούς συνεκτικούς παράγοντες. Н πατριωτική ιδεολογία, η ιεραρχία και η πειθαρχία θάφτηκαν στα αιματοβαμμένα υψώματα της Πίνδου. Έτσι ,άλλωστε, τελειώνουν όλα τα φασιστικά καθεστώτα, πνιγμένα στο αίμα, στην εγκατάλειψη και την προδοσία.

Αυτό ήταν το έπος του ’40, όχι μια φωτογραφία γελαστών στρατιωτών αλλά μια γενιά χαμένη στα πεδία των μαχών και μια άλλη που έμελλε να ζήσει την πείνα της ναζιστικής Κατοχής, τις εκτελέσεις και την εξορία. Τι μάθαμε εμείς; Μάθαμε να αρνούμαστε την απανθρωπιά του πολέμου και να αποκαλούμε ηρωικό έπος το συλλογικό ξερίζωμα ανθρώπινων ζωών. Απομακρυνόμαστε από τα διδάγματα του παρελθόντος και αρνούμαστε το μεγαλείο της ζωής χάριν μιας φωτογραφίας μπροστά σε μια πολεμική μηχανή.

Πολλές και χρήσιμες πληροφορίες αντλήθηκαν από το άρθρο «28^η Οκτωβρίου του 1940: ορισμένες από τις πίσω σελίδες του μεγάλου πατριωτικού έπους» του περιοδικού antifa, εκδόσεις antifa scripta: http://www.antifascripta.net/LinkClick.aspx?fileticket=ooLpFIVTjOk%3D&tabid=95